Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Kaliszu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 września 2024r.

Sąd Rejonowy w Kaliszu w I Wydziale Cywilnym, w składzie:

Przewodniczący: sędzia Michał Włodarek

Protokolant: Anna Dulas

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 września 2024r. w K.

sprawy z powództwa E. Ż. (PESEL (...)) i Z. Ż. (PESEL (...))

przeciwko pozwanemu (...) Bank (...) S.A. z/s w W. (KRS (...))

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanego (...) Bank (...) S.A. z/s w W. na rzecz powodów E. Ż. i Z. Ż. kwotę 77.124,18zł (siedemdziesiąt siedem tysięcy sto dwadzieścia cztery złote 18/100) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 1 lutego 2024r. do dnia zapłaty,

2.  oddala powództwo w pozostałej części,

3.  zasądza od pozwanego (...) Bank (...) S.A. z/s w W. na rzecz powodów E. Ż. i Z. Ż. kwotę 6.434,00zł (sześć tysięcy czterysta trzydzieści cztery złote 00/100) tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 5.400,00zł (pięć tysięcy czterysta złotych 00/100) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wraz z odsetkami w wysokości w stosunku rocznym odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

sędzia Michał Włodarek

Sygn. akt I C 836/24

UZASADNIENIE

W dniu 9 maja 2024r. powodowie E. Ż. i Z. Ż. skierowali do tut. Sądu w stosunku do pozwanego (...) Bank (...) S.A. z/s w W. żądanie zasądzenia kwoty 77.124,18zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 25 stycznia 2024r. do dnia zapłaty oraz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu wskazano na abuzywny, w ocenie powodów, charakter postanowień obejmujących mechanizm udzielenia i spłaty kredytu oraz zasad ustalania kursów kupna i sprzedaży waluty obcej, na podstawie których to postanowień miało dochodzić do przeliczenia wypłaconego kredytu z waluty franków szwajcarskich na złote polskie. Ponadto zdaniem powodów nie zostali oni właściwie poinformowani o ryzyku walutowym, zmienności kursów walut, ryzyku zmiennej stopy procentowej. Umowa opiewała na kwotę 18.480,52 CHF. Kredyt mógł zostać uruchomiony jedynie w złotych polskich. Bank wypłacił powodom kwotę 38.661,91zł. Zdaniem powodów zawarta przez nich umowa kredytowa stanowiła ewidentny wzorzec umowny. W ocenie powodów kwestionowane przez nich postanowienia umowne stanowiły klauzule niedozwolone z art. 385 ¹ § 1 kc i, jako takie, nie mogły wiązać powodów jako konsumentów (art. 22 ¹ kc). Skutkiem zaś uznania abuzywności tych postanowień jest niemożność dalszego obowiązywania umowy kredytu, na poparcie czego przytoczono orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów powszechnych. Ustalenie zaś nieważności umowy prowadzi do postawienia w stan wymagalności roszczenia o zwrot świadczeń spełnionych w wyniku wykonania nieważnej umowy. Powodowie, jak podniósł ich pełnomocnik, są świadomi skutków uznania spornych postanowień za abuzywne, akceptują następstwa takiej oceny, a nadto konsekwencje i wpływ eliminacji tych postanowień na zawartą umowę kredytu.

Powodowie podali dalej, że udzielony im kredyt został całkowicie spłacony w dniu 12 marca 2018r. W wykonaniu umowy kredytu dokonali na rzecz pozwanego wpłat w łącznej wysokości 77.124,18zł, i tak z tytułu kapitału kwotę 64.665,68zł, z tytułu odsetek kwotę 12.407,53zł, z tytułu odsetek karnych kwotę 0,97zł i opłaty przygotowawczej kwotę 50,00zł.

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) Bank (...) S.A. z/s w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powodów na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwany zaprzeczył, że nie przedstawił powodom rzetelnych informacji pozwalających ocenić ryzyka związane z umową kredytu, że nie zostały powodom udzielone wyczerpujące i zrozumiałe informacje dotyczące warunków umowy kredytu oraz ryzyk związanych z zawieraną umową kredytu, w szczególności związanych z wahaniami kursu złotego wobec (...), że nie pozwany nie poinformował powodów o stosowaniu dwóch różnych kursów waluty kupna i sprzedaży, że nie poinformował powodów o czynnikach mających wpływ na wysokość kursów kupna i sprzedaży (...), że w chwili podpisania umowy kredytu faktyczna wysokość zobowiązań z niej wynikających pozostawała niemożliwa do ustalenia, że niemożliwa była dla powodów rzetelna ocena konsekwencji ekonomicznych wynikających z zawarcia umowy kredytu, że udzielony kredyt był kredytem złotówkowy i nie miał charakteru walutowego, że pozwany nie wyjaśnił powodom mechanizmu denominacji, że powodowie nie mieli żadnego wpływu na treść postanowień umowy kredytu i nie mogli negocjować jej postanowień, że umowa kredytu nie określa kwoty kredytu, że ryzyko kursowe związane z zawarciem umowy kredytu obciążało tylko powodów, że umowa była sprzeczna z zasadą swobody umów lub jakimikolwiek zasadami współżycia społecznego, a w konsekwencji była w całości lub jakiejkolwiek części nieważna, że na podstawie postanowień umowy pozwany mógł dowolnie ustalać wysokość świadczenia stron, że ustalał bądź mógł ustalać w sposób dowolny kursy walut w tabelach kursowych banku, że umowa zawierała mechanizm umownej waloryzacji kredytu, że na gruncie umowy powodowie byli zobowiązani zwrócić pozwanemu inną kwotę kredytu, w szczególności wyższą niż otrzymali, że postanowienia umowy dotyczące kursów kupna i sprzedaży (...) określonych w tabeli kursów walut banku, a także postanowienia dotyczące ubezpieczenia niskiego wkładu własnego stanowiły postanowienia niedozwolone, tj. klauzule abuzywne, że uznanie abuzywności kwestionowanych postanowień dawały podstawy do uznania umowy kredytu za nieważną, że pozwany jest zobowiązany do zapłaty na rzecz powodów jakichkolwiek kwot z tytułu zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.

Strony w toku postępowania podtrzymały zajęte stanowiska, przedstawiając w tym zakresie dalszą argumentację i ustosunkowując się do treści składanych nawzajem pism przygotowawczych.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny.

Powodowie E. Ż. i Z. Ż. w dniu 26 marca 2008r. na formularzu przygotowanym przez pozwanego (...) Bank (...) S.A. z/s w W. złożyli wniosek o udzielenie kredytu mieszkaniowego Własny K. hipoteczny.

W treści formularza zaznaczono, że powodowie wnioskują o udzielenie kredytu w wysokości 40.000,00zł w walucie kredytu frankach szwajcarskich (...).

Po wypełnieniu i podpisaniu wniosków powodowie potwierdzili, że wybrali oni kredyt w walucie obcej, będąc poinformowanym o ryzykach związanych z zaciągnięciem zobowiązania w walucie obcej oraz o ryzyku stopy procentowej w przypadku kredytów o zmiennej stopie procentowej.

( wniosek o udzielenie kredytu k. 82-87, informacja o ryzyku kursowym i ryzyku stopy procentowej k. 88-93, przesłuchanie powoda Z. Ż. k. 140 00:03:50-00:16:32, przesłuchanie powódki E. Ż. k. 140-140v 00:16:32-00:18:18)

Powodowie E. Ż. i Z. Ż. w dniu 11 kwietnia 2008r. zawarli z pozwanym (...) Bank (...) S.A. z/s w W. umowę kredytu mieszkaniowego Własny K. lokatorski NR (...) – denominowanego, w którym kwota kredytu wyrażona była w walucie obcej – franku szwajcarskim.

Pozwany bank udzielił powodom kredytu denominowanego frankiem szwajcarskim w wysokości 18.480,52 CHF ( co stanowiło, przy zastosowaniu kursu 2,1121zł/1CHF równowartość 38.661,91zł) z przeznaczeniem na partycypację w kosztach budowy lokalu mieszkalnego położonego w K. przy ul. (...) w Towarzystwie Budownictwa (...) oraz na sfinansowania kosztów prowizji bankowej.

Stawka referencyjna w dniu udzielenia kredytu wynosiła 2,8450 p.p. (LIBOR 3M), natomiast oprocentowanie kredytu w stosunku rocznym stanowiło 6,4150 p.p. (...) wynosiło 6, (...).p., natomiast roczną stopę procentową dla zadłużenia przeterminowanego oznaczono na 29,00 p.p. Stała marża (...) SA wynosiła 3,5700 p.p.

Szacunkową łączną kwotę wszystkich kosztów, opłat i prowizji w związku z zawartą umową ustalono na kwotę 15.426,97zł, w tym opłatę przygotowawczą w wysokości 50,00zł oraz prowizję za udzielenie kredytu 0,95% kwoty kredytu, tj. 175,56 CHF. Szacunkową wysokość kosztu, który kredytobiorcy będą zobowiązani ponieść z tytułu odsetek oznaczono na 6.717,44 CHF.

Jako zabezpieczenie spłaty kredytu ustalono weksel własny in blanco oraz klauzulę potrącenia z (...).

Wypłata kredytu nastąpiła w dniu 25 kwietnia 2008r. na rachunek Inwestora – TBS w K..

Kredyt został wypłacony w walucie, której zastosowano kurs kupna dla dewiz obowiązujący w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego według aktualnej tabeli kursów.

W warunkach umowy ustalono, że (...) SA pobiera odsetki od kredytu w walucie kredytu według zmiennej stopy procentowej w stosunku rocznym, której wysokość jest ustalana w dniu rozpoczynającym pierwsze i kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywania stawki referencyjnej, jako suma stawki referencyjnej i marży (...) SA. Zmiany stawki referencyjne następują w dniu wymagalności raty spłaty kredytu i odsetek. Dla celów ustalania stawki referencyjnej (...) SA posługuje się stawką LIBOR lub (...) publikowaną odpowiednio o godzinie 11:00 (...) lub o godzinie 11:00 na stronie informacyjnej R. w drugim dniu poprzedzającym dzień rozpoczynający pierwszy i kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywania stawki referencyjnej zaokrągloną według matematycznych zasad do 4 miejsc po przecinku. Wzrost stawki referencyjnej wpływa na podwyższenie oprocentowania kredytu, które spowoduje wzrost spłaty raty kredytu. Zmiana wysokości stawki referencyjnej powoduje zmianę wysokości oprocentowania kredytu o taką samą liczbę punktów procentowych.

(...) SA oblicza odsetki od kredytu w okresach miesięcznych od kwoty zadłużenia z tytułu kredytu według obowiązujących w tym okresie zmiennej stopy procentowej dla kredytu, począwszy od dnia wypłaty kredytu albo pierwszej transzy do dnia poprzedzającego spłatę raty włącznie.

Rzeczywista roczna stopa oprocentowania wyliczana jest na podstawie wielkości wyrażonej w walucie kredytu. W celu obliczenia stopy procentowej, opłaty przygotowawczej oraz kosztów wyrażone w walucie polskiej, zostają przeliczone na równowartość w walucie kredytu czy zastosowaniu obowiązującego w chwili rejestracji mowy w systemie informatycznym (...) SA kursu sprzedaży dla dewiz zgodnie z aktualną tabelą kursów.

Za czynności związane z obsługą kredytu oraz zmianą postanowień umowy (...) SA pobiera od kredytobiorcy prowizje i opłaty bankowe określone w taryfie.

Kredytobiorca jest zobowiązany do spłat kredytu w ratach kapitałowo odsetkowych płatnych w terminach zgodnie z zawiadomieniami o wysokości raty spłaty kredytu doręczonym kredytobiorcy. Spłata zadłużenia kredytobiorcy z tytułu kredytu i odsetek następuje w drodze potrącenia przez (...) SA wierzytelności pieniężnych z tytułu udzielonego kredytu z wierzytelnościami pieniężnymi kredytobiorcy z tytułu środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku (...) prowadzonym przez (...) SA. W przypadku dokonywania spłat zadłużenia kredytobiorcy z (...) środki z rachunku są pobierane w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz obowiązującego w (...) SA w dniu według aktualnej tabeli kursów.

Dokonywane przez kredytobiorcę wpłaty w (...) są zalicza na spłatę wynikającego z umowy zadłużenia w następującej kolejności: koszty (...) SA, prowizje i opłaty, odsetki od zadłużenia przeterminowanego, odsetki zapadłe (zaległe), zadłużenia przeterminowanego z tytułu skapitalizowanych odsetek, zadłużenia przeterminowanego z tytułu kredytu, odsetek bieżących, zadłużenia z tytułu skapitalizowanych odsetek, zadłużenia z tytułu kredytu.

( umowa kredytu k. 19-27, dyspozycja wypłaty kredytu k. 94, kopia umowy ramowej w zakresie współpracy na rynku finansowym k. 95-97, tabela kursów k. 98-99, deklaracja wekslowa k. 100, zawiadomienie o wysokości rat k. 101-103, przesłuchanie powoda Z. Ż. k. 140 00:03:50-00:16:32, przesłuchanie powódki E. Ż. k. 140-140v 00:16:32-00:18:18)

Powodowie, zawierając przedmiotową umowę, działali jako konsumenci.

Powodowie przy zawieraniu kontraktu nie mieli możliwości negocjacji warunków, na jakich kredyt miał zostać udzielony.

( przesłuchanie powoda Z. Ż. k. 140 00:03:50-00:16:32, przesłuchanie powódki E. Ż. k. 140-140v 00:16:32-00:18:18)

Kredytobiorcy spłacili w całości kredyt w dniu 12 marca 2018r.

Powodowie, w okresie od dnia 11 kwietnia 2008r. do dnia 12 marca 2018r., wpłacili na rzecz kredytodawcy łącznie kwotę 77.124,18zł, i tak:

- z tytułu kapitału kwotę 18.367,61 CHF, co stanowi równowartość 64.665,68zł,

- z tytułu odsetek kwotę 3.884,49 CHF, co stanowi równowartość 12.407,53zł,

- z tytułu odsetek karnych kwotę 0,97zł.

- z tytułu opłaty przygotowawczej kwotę 50,00zł.

( zaświadczenie k. 34-37)

Powodowie, reprezentowani przez pełnomocnika będącego adwokatem, pismem z 18 stycznia 2024r., doręczonym pozwanemu w dniu 24 stycznia 2024r., wezwali bank do zwrotu świadczeń spełnionych w wykonaniu umowy kredytu z dnia 11 kwietnia 2008r. w łącznej wysokości 77.124,18zł w terminie 7 dni od doręczenia wezwania. Wezwanie zostało skutecznie doręczone pozwanemu 24 stycznia 2024r., który nie uczynił mu zadość.

( wezwanie do zapłaty k. 28-31, odpowiedź banku k. 32-33)

Za wiarygodne należało uznać zaliczone w poczet materiału dowodowego dokumenty zgromadzone w postępowaniu, albowiem zostały one sporządzone przez uprawnione organy w ramach przysługujących im kompetencji, w sposób rzetelny i fachowy. Ich prawdziwość i autentyczność nie wzbudziła w ocenie Sądu wątpliwości.

S ąd Rejonowy zważył, co następuje.

Powództwo jako zasadne podlegało uwzględnieniu w całości w zakresie należności głównej, natomiast w zakresie odsetkowym w części, po ustaleniu stanu opóźnienia strony pozwanej w spełnieniu świadczenia od dnia 1 lutego 2024r.

Zawieranie umów kredytu denominowanego i indeksowanego nie pozostaje w sprzeczności z prawem, zasadami współżycia społecznego ani z naturą tego rodzaju stosunku zobowiązaniowego, co nie wyłącza przeprowadzenia oceny, czy w konkretnym przypadku, ze względu na treść niektórych postanowień, umowa może wiązać strony.

W przypadku kredytu denominowanego kwota kredytu oraz jego raty są wyrażone od początku w walucie obcej, ale kwota kredytu zostaje wypłacona kredytobiorcy w złotych, po przeliczeniu kwoty wyrażonej w walucie obcej na podstawie klauzuli umownej opartej na kursie kupna waluty obowiązującego w danym banku; raty kredytu ustalone w walucie obcej są spłacane przez kredytobiorcę po przeliczaniu na złote według kursu sprzedaży waluty obcej obowiązującego w banku kredytującym.

W przypadkach, gdy umowa wprowadzająca mechanizm przeliczenia czy to kwoty udzielonego kredytu czy to rat kredytu z waluty obcej na złote polskie lub odwrotnie, nie stanowi ona umowy kredytu walutowego.

Skutek w postaci możliwego upadku umowy w związku ze stwierdzeniem abuzywności klauzul przeliczeniowych może odnosić się do takich umów kredytu, w których zobowiązanie opiewało na walutę obcą, a wypłata kredytu, zgodnie z ustaleniami stron, mogła nastąpić w złotych polskich (kredyt denominowany). O konsekwencjach abuzywności postanowień umownych w aspekcie możliwości uznania umowy za wiążącą - po wyeliminowaniu postanowień uznanych za nieuczciwe - decyduje nie tyle to, czy wynikające z umowy zobowiązania powinny być in concreto wykonywane, lecz to, czy w ujęciu obiektywnym umowa mogła(by) wiązać strony z uwzględnieniem jej treści, po usunięciu postanowień uznanych za nieuczciwe. Rozstrzygające znaczenie ma zatem treść umowy, nie zaś to, czy in casu wynikające z niej świadczenia zostały spełnione. Fakt wykonania umowy nie stoi zatem na przeszkodzie badaniu, czy umowa ta - po modyfikacji polegającej na usunięciu niedozwolonych postanowień - mogła wiązać strony zgodnie z ich intencją i osiągniętym konsensusem. Jeżeli w związku z abuzywnością postanowień umownych okazałoby się, że umowa nie mogła ab initio wiązać stron w zamierzonym kształcie, a wynikające z niej świadczenia zostały mimo to spełnione, zastosowanie ma art. 410 kc – por. postanow. SN z dnia 21 marca 2024r., I CSK 609/23, opubl. Legalis.

Stwierdzenie nieważności umowy mieści się w zakresie sankcji, jaką Dyrektywa Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich przewiduje w związku z wykorzystywaniem przez przedsiębiorcę nieuczciwych postanowień umownych.

Z ugruntowanego orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że w przypadku umowy denominowanej kursem (...), po wyeliminowaniu z niej klauzul przeliczeniowych, nie jest możliwe utrzymanie takiej umowy w mocy ani jako umowy kredytu walutowego w (...), ani jako umowy, w której kwota kredytu wyrażona byłaby w złotych polskich. Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za stanowiskiem o jej nieważności. Wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu denominowanego lub indeksowanego jest bowiem równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, że należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu.

Ponadto w judykaturze wypracowano stanowiska, z których wynika, co następuje.

Mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, który pozostawia bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obycza­jami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej kosz­tów kredytu, jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 kc.

Oceny abuzywności postanowienia umownego dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, a nie następczo, co oznacza, że ocena niedo­zwolonego charakteru postanowienia nie może uwzględniać okoliczności powstałych po zawarciu umowy - w tym także sposobu stosowania posta­nowienia umowy w praktyce.

Kredytobiorca-konsument musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu indeksowanego do waluty obcej lub denominowanego, ponosi przez cały okres obowiązywania umowy ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku silnej deprecjacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie i w której spłaca zadłużenie. Okoliczność, że konsument oświadcza, iż jest w pełni świadomy potencjal­nych ryzyk wynikających z zawarcia wspomnianej umowy, nie ma sama w sobie znaczenia dla oceny, czy przedsiębiorca spełnił wspomniany wy­móg przejrzystości. Ciężar udowodnienia, że konsument otrzymał niezbęd­ne informacje, spoczywa na przedsiębiorcy.

Klauzule przeliczeniowe (spreadowe, kursowe) są zarazem ściśle związane z postanowieniami wyrażającymi ryzyko walutowe, ponieważ klauzula ryzyka walutowego nie może funkcjonować bez klauzuli określającej sposób przeliczenia zobowiązań stron w celu ustalenia ich wysokości. Klauzule te łącznie składają się na mechanizm indeksacji kredytu, usunięcie jednego z tych warunków rzutuje tym samym na istotę drugiego, nie mogą one zatem stanowić odrębnego przedmiotu oceny pod kątem abuzywności.

Biorąc pod uwagę powyższe trzeba stwierdzić, iż w warunkach niniejszej sprawy należało zbadać, czy kwestionowane i sporne postanowienia umowy stron odpowiadają zakresowi art. 385 ¹ kc, zgodnie z którym postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, chyba że sporne postanowienie dotyczy postanowień określających główne świadczenie stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, pod tym jednak warunkiem, że zostało sformułowane w sposób jednoznaczny. Jeżeli postanowienie nie wiąże konsumenta z uwagi na jego abuzywny charakter, strony są związane zawartą umową w pozostałym zakresie. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia, na które konsument, na etapie poprzedzającym zawarcie umowy, nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień przejętych ze wzorca zaproponowanego konsumentowi. Ciężar zaś wykazania, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na ten fakt powołuje.

Na wstępie należy przypomnieć, że powołany przepis stanowi implementację do polskiego porządku prawnego art. 3 ust. 1 dyrektywy Rady Wspólnot Europejskich 93/13/WE z 5 kwietnia 1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (dalej: dyrektywa 93/13). Stosownie do jego treści warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, mogą być uznane za nieuczciwe, jeżeli stojąc w sprzeczności z wymogami dobrej wiary i powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Wobec faktu implementacji w praktyce stosowania przepisów art. 385 ¹ i n. kc istotne znaczenie ma zarówno powołana powyżej dyrektywa, jak też relewantne orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości (por. wyrok Sądu Najwyższego z 3 lutego 2006 r., I CK 297/05 i przytoczony w jego uzasadnieniu wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 27 czerwca 2000r., sprawy połączone od C-240/98 do C-244/98).

W realiach niniejszej sprawy okolicznością niesporną był fakt, że powodowie, zawierając umowę z pozwanym, działali jako konsumenci w rozumieniu art. 22 ¹ kc.

Powodowie w toku postępowania wykazali brak indywidualnych uzgodnień postanowień zawartej umowy. Podkreślić trzeba, że w art. 385 ¹ § 4 kc, odczytywanym a contrario, ustawodawca wprowadził niejako domniemanie nieuzgodnienia indywidualnego postanowień umowy przejętych ze wzorca (arg. z art. 385 ¹ § 3 kc). Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy, należy wskazać, że umowa kredytu została zawarta na wzorcu dostarczonym przez pozwanego, a zatem standardowym formularzu, którym posługiwał się on w ramach bieżącej działalności gospodarczej. Kredytobiorcy nie mieli zaś żadnego wpływu na treść postanowień zawieranej umowy, co odnosi się także do klauzul przewidujących mechanizm przeliczenia sumy kredytu oraz poszczególnych rat z franka szwajcarskiego na polskiego złotego, co odbywało się według kursów ustalonych w tabeli sprzedaży (kupna) przygotowywanej przez bank jako kredytodawcę. Jak trafnie wyjaśniono postanowieniem indywidualnie uzgodnionym nie jest postanowienie, którego treść konsument mógł (hipotetycznie) negocjować, ale takie postanowienie, które powstało na skutek rzeczywistych negocjacji i indywidualnego uzgodnienia. Konieczne jest udowodnienie wspólnego ustalenia ostatecznego brzmienia klauzuli, w wyniku rzetelnych negocjacji w ramach, których konsument miał realny wpływ na treść określonego postanowienia umownego, chyba że zostało ono sformułowane przez konsumenta i włączone do umowy na jego żądanie ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z 6 marca 2019r., I CSK 462/18, opubl. Legalis i przytoczone tam orzecznictwo).

Z regulacji art. 385 ¹ § 4 kc na gruncie praktycznym jego zastosowania wynika, że to pozwany, dążąc do wyłączenia kontroli abuzywności postanowienia umownego, musi wykazać, że dane postanowienie było indywidualnie negocjowane. Taki jest bowiem jego interes procesowy. W ocenie Sądu Rejonowego pozwany, w toku procesu, temu ciężarowi nie sprostał. Nie przedstawił bowiem żadnych przekonujących i wiarygodnych dowodów potwierdzających, że powodowie uczestniczyli w sposób wymagany przez wykładnię dyrektywy 93/13 w procesie przygotowania i zawierania umowy. Samo li tylko zaprzeczenie faktom podniesionym, a nadto wykazanym, przez powodów nie może zostać uznane za wystarczające. W zakresie możliwości negocjacji wzorów umów, którymi posługują się banki w obrocie gospodarczym, nie budzi wątpliwości, i przybiera postać domniemania faktycznego, że konsumenci nie biorą udziału w negocjowaniu treści umowy, mogąc jedynie zgodzić się lub nie z wzorcem umowy przedstawionym im przez pracownika banku. Powyższego ustalenia nie zmienia treść umowy, zgodnie z którym kredytobiorca oświadcza, że postanowienia umowy zostały z nim uzgodnione indywidualnie. Zawarcie tego rodzaju postanowienia w umowie pozostaje typową praktyką nie tylko banków, ale także innych podmiotów działających w obrocie gospodarczym. Powołanie się zaś na treść tego oświadczenia przez pozwanego, gdy kwestionowaną umowę zawarto na dostarczonym przez niego wzorze, należy ocenić jako nieskuteczne i chybione. Za powyższym przemawia jednocześnie czas między dostarczeniem wzorca (zawierającym takie postanowienie) a zawarciem umowy. Nie jest możliwe, ażeby strony w taki krótkim okresie osiągnęły taki poziom konsensu, który uzasadniałby uznanie, że umowa, a ściślej zasadnicze jej postanowienia obejmujące mechanizm denominacji, zostały uzgodnione indywidualnie, a zatem, że konsument miał na ich treść rzeczywisty wpływ. W konsekwencji w ocenie Sądu Rejonowego, mając na uwadze całokształt materiału dowodowego, stwierdzić należy, że pozwany bank nie wykazał, ażeby sporne postanowienia zostały uzgodnione indywidualnie z konsumentem.

Postanowienie abuzywne musi, poza elementem nieuzgodnienia, kształtować prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a jednocześnie rażąco naruszać jego interesy. Ustawa wymaga kumulatywnego spełnienia obu tych warunków. Rażące naruszenie interesów konsumenta, w myśl art. 385 ¹ § 1 kc, oznacza, jak trafnie wyjaśniono w judykaturze, niesprawiedliwą dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym, zawartym stosunku obligacyjnym będącym przedmiotem oceny, a działanie wbrew dobrym obyczajom w zakresie kształtowania treści stosunku zobowiązaniowego przejawia się w kreowaniu przy partnera, a zatem przedsiębiorcę, takich postanowień, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku (por. wyrok Sądu Najwyższego z 13 lipca 2005r., I CK 832/04).

Postanowienia zawarte w podlegającej ocenie umowie uniemożliwiały określenie wysokości kursu kredytu, w jakim nastąpi przeliczenie kwot kredytu uruchomionego (i wypłaconego) a spłacanych rat w sposób transparentny. Pozwany jako kredytodawca, poprzez instrument klauzul waloryzacyjnych opartych na tabelach kursów ustalanych przez siebie zapewnił sobie prawo do jednostronnego regulowania wysokości poszczególnych rat kredytu denominowanego, a w konsekwencji wysokości całego świadczenia wzajemnego przy wykorzystaniu wartości spreadu walutowego, a zatem klauzuli dotyczącej różnicy między kursem sprzedaży a kursem kupna waluty obcej. Jednocześnie, jak wynika z analizy całokształtu zawartej umowy, pozwanemu pozostawiona została pełna dowolność odnośnie do doboru kryteriów ustalani kursu franku szwajcarskiego, co oznaczało, że bank jako kredytodawca (a zatem wierzyciel) mógł jednostronnie i wiążąco ustalać wysokość zobowiązania kredytobiorców (a zatem dłużników), którzy zawarli z nim umowę o kredyt denominowany. W umowie nie określono jasnych i obiektywnych kryteriów mających stanowić podstawę ustalenia wartości walut ujawnionych w spornych tabelach kursowych. Kryteriów tych jednocześnie nie przedstawiono powodom w sposób umożliwiający zapoznanie się z nimi i ich ocenę pod kątem następstw ekonomicznych na etapie poprzedzającym podpisanie umowy (konstrukcyjnym) ani w dacie jej zawarcia.

Kwestią irrelewantną z perspektywy art. 385 ¹ i n. kc jest przy tym to, czy bank korzystał z opisanego powyżej uprawnienia, a to wobec jednoznacznego brzmienia art. 385 ² kc dotyczącego momentu wyznaczającego zakres dokonywanej oceny określonych postanowień pod kątem ich nieuczciwego charakteru. Nawet bowiem w razie ustalenia, że mimo abuzywnego postanowienia sytuacja konsumenta, w ogólności, jest korzystna, postanowienie to podlega sankcji niewywiązania, chyba że należycie poinformowany i świadomy konsument wyrazi, po uprzednim pouczeniu go o następstwach abuzywności, skuteczną i wolną od wad zgodę na wiązanie go spornym postanowieniem. Przyjęcie odmiennego poglądu, dozwalającego uwzględnić przy ocenie abuzywności okoliczności zaszłe po zawarciu umowy, prowadziłoby jednocześnie do pozbawienia skuteczności prawa unijnego, a w szczególności art. 7 dyrektywy 93/13 i wyrażonego tym przepisem skutku odstraszającego stanowiącego jeden z istotnych instrumentów zapewniających ochronę konsumentów.

Treść zawartej między stronami umowy miała charakter wzorca umownego, o którym mowa w art. 384 kc. Została ona bowiem, niejako, narzucona powodom, którzy nie mieli żadnego realnego wpływu na brzmienie poszczególnych postanowień, mogąc li tylko zaakceptować treść umowy przedłożonej im przez poprzednika prawnego pozwanego.

Jednocześnie, co istotne, powodowie nie zostali pouczeni o nieograniczonym, w zasadzie, wobec braku takich zastrzeżeń, ryzyku finansowym związanym z zawarciem zobowiązania wyrażonego w walucie obcej. Informacja ta jednak winna być przedstawiona kredytobiorcy na etapie umożliwiającym rozważenie celowości i zasadności, a ponadto ekonomicznej opłacalności zawarcia umowy uzupełnionej o taki element konstrukcyjny, a nadto w sposób zrozumiały, jasny i pełny. W ocenie Sądu Rejonowego zakres udzielonych informacji powinien być przy tym rozumiany szeroko, a to wobec, między innymi, okresu związania stron umową kredytu. Jak podkreślono w judykaturze obowiązek informacyjny dotyczący ryzyka kursowego powinien być wykonany w sposób jednoznacznie i zrozumiale unaoczniający konsumentowi, który z reguły posiada elementarną znajomość rynku finansowego i rządzącym nich praw, że zaciągnięcie zobowiązania o takiej treści jest nadzwyczaj ryzykowne, a efektem zawarcia umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej może rodzić obowiązek zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej niż udzielonej w wykonaniu świadczenia banku, i to niezależnie od dokonywania regularnych spłat ( por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 27 listopada 2019r., II CSK 483/18, opubl. Legalis i powołane tam orzecznictwo). Powyższego ustalenia nie zmienia treść dołączonych do odpowiedzi na pozew oświadczeń podpisanych przez powodów przed zawarciem umowy, z treści których wynika, że zostali oni poinformowani o ryzykach zaciągnięcia kredytu w walucie obcej, tj. zmienności kursów i oprocentowania. Konstrukcja oświadczenia, przy uwzględnieniu praktyki bankowej, nie pozwala na uznanie tych dokumentów prywatnych jako przydatnych dla rozstrzygnięcia, szczególnie wobec korespondujących ze sobą i spójnych zeznań powodów. Także względy logiki i zasady doświadczenia życiowego nie pozwalają na przyjęcie, że skoro między otrzymaniem wzorca umownego a podpisaniem umowy minął krótki czas, to powodowie nie tylko mogli negocjować treść zawieranej umowy, a nadto zostali skutecznie pouczeni i poinformowani o skomplikowanym mechanizmie denominacji. Jak trafnie bowiem wskazano w orzecznictwie rzeczywistość praktyki dobitnie pokazała, że określenie, nawet w przybliżeniu, skali ryzyka walutowego związanego z kredytami walutowymi, w szczególności gdy chodzi o skalę zmian kursu franka szwajcarskiego, okazało się złudne i daleko nietrafione ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 27 lutego 2019r., II CSK 19/18, w którym podkreślono jednocześnie, że z Zaleceń Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego z 21 września 2011r., dotyczącego kredytów walutowych obcych, wskazano, że nawet najbardziej staranny konsument nie byłby w stanie przewidzieć konsekwencji ekonomicznych kredytu hipotecznego udzielonego we frankach szwajcarskich).

Nie budzi wątpliwości, tak w literaturze, jak i w orzecznictwie, że na gruncie polskiej regulacji cywilistycznej w konstrukcji zobowiązania umownego jako stosunku prawnego między formalnie równorzędnymi podmiotowymi brak jest miejsca na przyznanie jednej ze stron możliwości władczego, jednostronnego i autorytatywnego oddziaływania na pozycję kontraktową drugiej ze stron, a w szczególności na wysokość świadczenia czy też kształt jej zobowiązania wzajemnego ( por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 22 maja 1991r., III CZP 15/91, opubl. Legalis, w której podkreślono, że nie do pogodzenia z cechami banku (jako podmiotu kwalifikowanego i fachowego, który ma dawać obowiązek najwyższej staranności w dziedzinie lojalności kontraktowej) i stosunku łączącego bank z klientem byłoby pozostawianie klienta w stanie braku pewności co do treści stosunku zobowiązaniowego z bankiem). Podzielając trafność stanowiska Sądu Najwyższego, należy uznać, że treść umowy upoważniała pozwanego do kształtowania, w sposób władczy i jednostronny, praw i obowiązków powodów jako kredytobiorców, co istotnie zaburzyło istotę stosunku zobowiązaniowego wynikającego z umowy kredytu łączącego strony.

W tym stanie rzeczy, uwzględniając całokształt poczynionych rozważań, należy przyjąć, że powodowie wykazali, że zawarta umowa z kredytodawcą kształtuje ich prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając przy tym ich interesy podlegające ochronie na gruncie dyrektywy 93/13/WE i relewantnych przepisów kodeksu.

Będące przedmiotem oceny pod kątem art. 385 ¹ kc postanowienia umowne odnoszą się do głównego przedmiotu umowy, co oznacza, że podlegają one kontroli pod względem abuzywności, gdy nie zostały one sformułowane w sposób jednoznaczny. W przeciwnym razie podlegają one ocenie sądu jedynie pod kątem kryteriów ogólnych, między innymi art. 58 czy art. 353 ¹ kc.

O ile ustawodawca nie definiuje zakresu pojęciowego głównego przedmiotu umowy, w doktrynie i w orzecznictwie przeważa trafne stanowisko, że są to postanowienia charakterystyczne dla powstającego stosunku zobowiązaniowego, a zatem, w wypadku stosunków nazwanych jak w niniejszej sprawie, elementy przedmiotowo istotne ( por. R. Trzaskowski w: J. Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania, Część ogólna, LEX 2018, komentarz do art. art. 385 ¹, 385 ² i 385 ^3, uwaga 17 i powołane tam orzecznictwo). Tożsame stanowisko zajmuje w tej mierze Trybunał Sprawiedliwości, według którego za postanowienia określające główny przedmiot umowy, w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13, należy uważać te, które określają podstawowe świadczenia w ramach danej umowy i które z tego względu charakteryzują tę umowę ( por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 26 lutego 2015r., C-143/13, opubl. Legalis). Istotna jest zatem ocena in concreto uwzględniająca całokształt zawartej umowy.

Na gruncie zawartej przez powodów umowy kredytu postanowienia te należy odnosić do elementów konstrukcyjnych umowy kredytu stypizowanej w art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. prawo bankowe. Sporne klauzule, podlegające ocenie w niniejszej sprawie, miały wpływ na wysokość salda kredytu oraz wysokość poszczególnych rat. Co więcej przedmiotowe postanowienia dotyczą sposobu spełnienia przez jedną ze stron, w tym wypadku kredytobiorcę, wzajemnego świadczenia w postaci spłaty rat kredytu. Nie budzi zatem wątpliwości, że bez tych postanowień strony nie mogłyby spełnić swoich świadczeń głównych, wobec czego podstawowe cele wynikające z powstałego stosunku zobowiązaniowego nie mogłyby być zrealizowane. Powyższe przemawia za uznaniem, że sporne postanowienia dotyczą świadczeń głównych, albowiem odnoszą się do elementów przedmiotowo istotnych ( essentialia negotti) zawartej umowy.

W myśl art. 385 ¹ zdanie drugie kc warunek nieuzgodnienia nie dotyczy głównego przedmiotu umowy, z tym jednak zastrzeżeniem, że postanowienia kreujące elementy charakterystyczne powstałego w wyniku zawarcia umowy stosunku zobowiązaniowego zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W orzecznictwie jednolicie przyjmuje się, że ocena jednoznaczności postanowienia wymaga ustalenia, czy warunek został wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, a nadto uwzględniać okoliczności zawarcia umowy, w tym informacje udzielone konsumentowi przy zawarciu umowy. Jednocześnie ocena ta nie może ograniczać się li tylko do aspektu technicznego i językowego (formalnego), ale winna uwzględniać całokształt stosunku prawnego, w tym relację postanowień do innych, a nadto konsekwencje, głównie, choć nie wyłącznie ekonomiczne, wiązania sporną klauzulą ( por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 12 lutego 2014r., C-26/13, opubl. Legalis i powołane tam orzecznictwo). Ponadto warunek jednoznaczności dotyczy także aspektów technicznych umowy, a zatem między innymi spisu treści, logicznego ukształtowania klauzul, unikania techniki rozczłonkowania, stosowania pojęć (definicji) zamkniętych znaczeniowo i określonych w sposób eliminujący ewentualne wątpliwości związane z jego wykładnią czy zastosowaniem ( por. R. Trzaskowski w: J. Gudowski, op. cit., komentarz do art. 385, uwaga 14).

W ocenie Sądu Rejonowego analizowane postanowienia nie są zrozumiałe pod kątem konsekwencji ekonomicznych ich zastosowania. Mając bowiem na uwadze tylko treść zawartej umowy powodowie, zachowując standard rozsądnego i świadomego konsumenta, nie mieli realnej i rzeczywistej możliwości ustalenia aktualnego salda kredytu w walucie polskiej ani określenia kwoty raty w złotych należnej do spłaty w ramach harmonogramu w danym miesiącu. Powodowie nie znali jednocześnie mechanizmu ustalenia kursu franka szwajcarskiego stosowanego do wyliczenia ich zadłużenia z tytułu zawartej umowy i udzielonego kredytu, a w konsekwencji nie mieli możliwości dokonania oceny czy sprawdzenia poprawności jego ustalenia przez bank.

W wiążącym sąd krajowy na gruncie spraw z elementem unijnym orzecznictwie przekonująco i trafnie wyjaśniono, że wymóg wyrażenia warunku umownego prostym i zrozumiałym językiem oznacza, na gruncie umów kredytu, że podmiot oferujący kredyt musi udzielić kredytobiorcom jako konsumentom informacji zakresowo wystarczających do podjęcia przez nich świadomych i rozważnych decyzji wobec zaproponowanej umowy, podkreślając jednocześnie, że ochrona wyrażona porządkiem ustanowionym dyrektywą 93/13 przysługuje każdemu konsumentowi a nie tylko temu, którego można uznać za właściwie poinformowanego, dostatecznie uważnego, a przy tym rozsądnego konsumenta ( por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 20 września 2017r., C-186/16, postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z 10 czerwca 2021r., C-198/20, opubl. Legalis).

Wymóg przejrzystości postanowień umowy przewidujących, że waluta obca (frank szwajcarski) jest walutą rozliczeniową i walutą spłaty, a nadto prowadzących do ponoszenia ryzyka kursowego przez kredytobiorcę jako konsumenta jest spełniony, gdy kredytodawca (przedsiębiorca) dostarczył konsumentowi wystarczających zakresowo i dokładnych informacji pozwalających na zrozumienie przez konsumenta konkretnego działania zastosowanego mechanizmu przeliczeniowego, jak też oszacowanie, na podstawie jednoznacznych i zrozumiałych kryteriów, skutków i następstw o charakterze ekonomicznym wykonania umowy zawartej z wykorzystaniem takich klauzul.

W ocenie Sądu Rejonowego zakwestionowane w treści pozwu postanowienia umowy nie określały, w sposób precyzyjny i niebudzący wątpliwości, rzeczywistej wysokości udzielonego i wypłaconego przez bank kredytu po przeliczeniu waluty przy uwzględnieniu kursu franka szwajcarskiego, a także świadczeń kredytobiorcy w postaci poszczególnych rat, w sposób możliwy do ustalenia i określenia na podstawie czynników obiektywnych niezależnych od kredytodawcy. Nadto brak przejrzystości i jednoznaczności powyższych klauzul materializował się także w tym, że powodowie, na podstawie treści umowy i spornych postanowień, nie mogli ustalić wysokości swojego zobowiązania wzajemnego wynikającego z poszczególnych rat kredytu, a zasady waloryzacji określał jednostronnie poprzednik prawny pozwanego.

Z treści umowy wynika, że wysokość udzielonego i wypłaconego kredytu, jak i wysokość poszczególnych rat kapitałowo-odsetkowych była wprost uzależniona od kursów wynikających z tabeli, którą opracowywał bank. Mając to na uwadze, należy uznać, że powodowie, w momencie zawarcia umowy kredytu, nie byli w stanie określić jego rzeczywistej wysokości. Znali bowiem li tylko kwotę kredytu wyrażoną we frankach szwajcarskich wynikającą bezpośrednio z treści zawartej umowy. Dopiero zatem po wypłacie środków (po uruchomieniu kredytu) mogli oni, i uzyskali, informacje o rzeczywistej wysokości zobowiązania.

Analogicznie przedstawia się kwestia wysokości rat kapitałowo-odsetkowych. Powodowie, dopiero w momencie pobrania przez pozwanego określonych kwot z tytułu poszczególnych rat kredytu, poznawali wysokość tych rat. Nie sposób jednocześnie uznać, ażeby którykolwiek zapis umowy pozwalał na zrozumienie sposobu ustalenia kursu wymiany waluty obcej, stosowanego dla potrzeb obliczenia raty kredytu, aby rozsądny konsument miał możliwość swobodnego i samodzielnego ustalenia kursu waluty stosowanego przez kredytobiorcę. Odwołanie do tabeli kursów kupna (sprzedaży) pozwanego, określającej mechanizm wyznaczenia kursu waluty przy zastosowaniu bliżej niedookreślonej co do wysokości marży banku ( spread walutowy) powodowało, że kredytobiorcy nie byli w stanie, w oparciu o postanowienia zawartej umowy, określić wysokości własnego zobowiązania wzajemnego, a tym samym, co nie budzi wątpliwości, ocenić skutków ekonomicznych zawarcia i wykonania umowy o kredyt, a nadto ryzyka związanego z podpisaniem umowy.

Mając na uwadze powyższe, należy uznać, że umowa, w przedstawionym zakresie, nie była jednoznacznie określona, jak tego wymaga art. 385 ¹ kc, naruszając standard jednoznaczności, a w konsekwencji uniemożliwiając powodom, jako konsumentom, zrozumienie w pełni treści tych klauzul, a nadto, co równie istotne, ocenić skutki i następstwa ekonomiczne powstałego stosunku zobowiązaniowego. Gdyby bowiem kredytodawca przedstawił zainteresowanym zawarciem umowy kredytu symulację wysokości rat kredytu wraz z harmonogramem spłaty, a nadto wysokość salda kredytu, przy uwzględnieniu założenia wzrostu kursu franka szwajcarskiego o znaczącą część (kilkadziesiąt procent), przy jednoczesnym zastrzeżeniu, że możliwość taka istnieje, trudno przyjąć, ażeby rozsądnie oceniający sytuację konsument zdecydowałby się na zawarcie umowy o takiej treści. Stanowisko takie znajduje odzwierciedlenie także w orzecznictwie, w którym przekonywająco wyjaśniono, że gdyby kredytujący bank zamierzał wystarczająco szeroko i dokładnie poinformować konsumenta jako kredytobiorcę o niebezpieczeństwach z kredytu powiązanego (indeksowanego) do waluty obcej, nie proponowałby w ogóle zawarcia umowy o takiej treści. Zdawałby sobie bowiem sprawę, jako profesjonalista, że umowa taka może zostać oceniona stosunkowo prosto jako nieuczciwa (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 29 października 2019r., IV CSK 309/18).

Z tych też względów kontestowane w treści pozwu postanowienia § 4 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 4 ust. 2 oraz § 22 ust. 2 pkt 1 należy uznać za abuzywne, które, po myśli art. 385 ¹ § 2 kc, nie wiążą konsumenta, i to od samego początku ( por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 7 maja 2021r., III CZP 6/21, opubl. Legalis, której nadano moc zasady prawnej).

Jednocześnie należy zaznaczyć, że verba legis ocena niedozwolonego charakteru klauzuli dokonywana jest według stanu z chwili zawarcia umowy ( art. 385 ² kc, por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018r., III CZP 29/17, opubl. Legalis), wobec czego zmiany stanu prawnego, wynikające, między innymi, z ustawy z 29 lipca 2011r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw nie wywiera wpływu na dokonywaną ocenę, tworząc skutki jedynie na przyszłość.

Podnieść jednocześnie trzeba, że klauzula denominacyjna marży pozwanego jako banku, wyrażona w kwestionowanej umowie, nie może zostać uznana za zobowiązanie uboczne odrębne od głównego przedmiotu umowy. Jak trafnie wyjaśniono w orzecznictwie eliminacja elementu dotyczącego marży prowadziłaby, w konsekwencji, do przyjęcia, że kurs sprzedaży (kupna) franka szwajcarskiego ustalany na podstawie tabeli banku (stanowiący zresztą istotny element powstałego stosunku zobowiązaniowego), podlega redukcji znaczeniowej do średniego kursu waluty ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski. Jak wskazuje się w orzecznictwie mechanizm denominacyjny, jak w niniejszej sprawie, ma charakter instrumentu kompleksowego, dlatego też jego eliminacja obejmuje bezskuteczność wszystkich innych postanowień związanych z tym mechanizmem, które mogą współtworzyć treść stosunku prawnego jedynie łącznie. Także z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości wynika, że sąd krajowy nie jest uprawniony do pomijania części klauzuli i uzupełniania umowy innymi postanowieniami w miejsce tych uznanych za abuzywne, a w konsekwencji niewiążące konsumenta. Sankcja niewiązania stanowi jednocześnie uregulowanie szczególne wobec art. 58 § 3 kc, dlatego brak jest podstaw do przyjęcia, że nieuczciwy mechanizm denominacyjny — stanowiący część umowy jak w niniejszej sprawie — może być zastąpiony innym mechanizmem opartym na treści kodeksu, za czym przemawia ponadto przytoczony we wcześniejszej części pisemnych motywów skutek odstraszający dyrektywy. Także w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że taki mechanizm indeksacyjny stanowi uregulowanie pełne, dlatego uznanie abuzywności klauzuli ryzyka walutowego oznacza, zasadniczo, brak możliwości utrzymania umowy w mocy, a w konsekwencji trwania stosunku prawnego z niej wynikającego ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2019r., V CSK 382/18, jak też wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 3 października 2019r., C-260/18, opubl. Legalis).

Abuzywny, a w konsekwencji objęty sankcją niezwiązania, charakter postanowień dotyczących sposobu przeliczenia salda kredytu i rat kapitałowo-odsetkowych według ustalonego przez pozwanego kursu franka szwajcarskiego oznacza eliminację tego mechanizmu oraz różnic kursowo-walutowych, a ponadto eliminację ryzyka kursowego. Co więcej, w takiej sytuacji, kwota zobowiązania byłaby wyrażona w polskich złotych przy jednoczesnym pozostawieniu oprocentowania opartego o stawkę bazową LIBOR 3M. Taki skutek — w ocenie Sądu Rejonowego — prowadziłby do istotnej i całkowitej zmiany stosunku zobowiązaniowego łączącego strony, a w konsekwencji pozostawałby w sprzeczności z naturą stosunku prawnego, jakim jest szczególnego rodzaju umowa kredytu denominowanego stanowiąca wyodrębniony z uwagi na tę cechę podtyp umowy kredytu.

Zgodnie z art. 353 ¹ kc strony, zawierając umowę, mogą ułożyć stosunek prawny według swojego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiał się właściwości (naturze) stosunku prawnego, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Eliminacja spornych klauzul, stanowiąca konieczne następstwo stwierdzenia ich abuzywnego charakteru, nie może przy tym prowadzić do sytuacji, w której następowałaby zmiana prawnego charakteru stosunku prawnego łączącego twórcę wzorca i kontrahenta (wyrok Sądu Najwyższego z 14 maja 2015r., II CSK 768/14).

Choć w orzecznictwie możliwość uzupełnienia umowy, w razie stwierdzenia części postanowień za abuzywne, nie jest wyłączona, w tym nie stoi temu na przeszkodzie art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, to jednak postąpienie takie może mieć miejsce jedynie wyjątkowo, a przy tym albo gdy strony wyrażą na to zgodna, albo gdy eliminacja spornych postanowień, wbrew woli konsumenta, zobowiązywałoby sąd krajowy do ustalenia nieważności (unieważnienia) umowy w całości, co narażałoby konsumenta na szczególnie dotkliwe i ciężkie skutki, prowadząc w ten sposób do pozbawienia istoty ochrony konsumenckiej na gruncie prawa unijnego. Z tych względów korektura umowy w zakresie objętym klauzulami uznanymi za nieuczciwe ma ze swojej natury, charakter wyjątku, którego zastosowanie jest warunkowane, po pierwsze, świadomą i wyraźną zgodą konsumenta, a po drugie koniecznością urzeczywistnienia zapewnionej mu, między innymi, dyrektywą 93/13 ochrony prawnej, a nadto uchronienia go od niezwykle niekorzystnych skutków upadku całej umowy zawierającej abuzywne warunki. Sąd zaś, z urzędu, pozbawiony jest takiej możliwości.

Brak jest na gruncie obowiązującego porządku prawnego przepisu, który mógłby uzupełnić umowę w zakresie, w jakim nie wiąże ona konsumentów z uwagi na abuzywny charakter spornych klauzul.

Należy bowiem wykluczyć zastosowanie, w takim zakresie, art. 358 § 2 kc, zgodnie z treścią którego wartość waluty obcej określa się według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia wymagalności roszczenia, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe lub czynność prawna zastrzega inaczej. Regulacja ta nie może znaleźć zastosowania nie tylko z uwagi na to, że weszła w życie po zawarciu umowy, która była od początku nieważna i nie stała się, wobec braku zgody konsumenta, ważna ( por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 7 maja 2021r., III CZP 6/21, opubl. Legalis), ale również dlatego, że działanie takie nie byłoby działaniem na korzyść konsumenta i nie przywróciłoby zachwianej równowagi kontraktowej między stronami zobowiązania. Wola konsumenta w zakresie utrzymania umowy przeważa, jak wyjaśniono w judykaturze, nad wdrożeniem systemu ochrony w postaci zastąpienia abuzywnych klauzul i utrzymania umowy w mocy ( por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 3 października 2019r., C-260/18, opubl. Legalis ).

Mając na uwadze powyższe, należy uznać, że umowa objęta postępowaniem, po uznaniu określonych jej postanowień za abuzywne, nie może wiązać, a brak możliwości jej utrzymania prowadzi do wniosku, że jest ona nieważna ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 21 czerwca 2022r., I ACa 111/22, opubl. Legalis).

W wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 22 września 2022r., sprawy połączone od C-80/21, C-81/21 do C-82/21, wyraźnie wykluczono eliminację z klauzuli jedynie jej części, w tym abuzywnego fragmentu (ściślej fragmentu, który prowadzi do nieuczciwego charakteru klauzuli), chyba że, w określonych okolicznościach, konsument, w razie stwierdzenia nieważności całej umowy, jest narażony na szczególnie dotkliwe skutki i wyrazi zgodę na korekturę umowy, będąc świadomym następstw tej korektury. O ile warunkiem umownym może być wyodrębnione językowo postanowienie, o tyle wniosek ten nie może abstrahować od faktu, że na gruncie analizowanej umowy kredytu część kursowa klauzuli składa się na mechanizm przeliczeniowy, którego nie sposób „rozczłonkować”.

Odnosząc się do roszczenia o zapłatę zasądził od pozwanego banku na rzecz powodów kwoty przez nich uiszczone tytułem spłaty kredytu w wysokości żądanej w pozwie.

O roszczeniu ubocznym orzeczono w oparciu o treść art. 481 § 1 i 2 - 2 ⁴ kc w zw. z art. 455 kc.

O kosztach procesu, w tym kosztach zastępstwa procesowego orzeczono na podstawie art. 108 § 1 kpc w zw. z art. 98 § 1 – 1 ¹ i 3 kpc i w zw. z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. 2023.1964 – t.j. ze zm.) oraz w oparciu o treść art. 13a ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. 2024.959 – t.j. ze zm.) i art. 1 ust. 1 pkt 2 i art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 16 listopada 2006r. o opłacie skarbowej (Dz. U. 2023.2111 – j.t.) – por. uchwała SN z dnia 16 listopada 2023r. III CZP 54/23.

Z tych wszystkich względów orzeczono jak w sentencji wyroku.

sędzia Michał Włodarek